Ахмет Байтұрсынов – ағартушылық пен білімнің халыққа еркіндік пен қоғамдық өзгерістер жағдайында ғана нақты игілік әкелетінін түсінген алғашқы қазақ ағартушылардың бірі. Ол жергілікті билеушілердің озбырлығын, патша самодержавиесінің отарлау саясатын жиі әшкереледі. Халықты артта қалушылық бұғауынан құтқаруға ұмтылған Ахмет Байтұрсынов мәдениеттің өрлеуіне жалпы білім беру, адамзат өркениетінің жетістіктерін бойына сіңіру арқылы жетуге болатынын терең түсінді. 1895-1909 жж Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы уездерінің ауыл мектептерінде сабақ берді. Бұл жылдар А.Байтұрсынұлының ғылым жолындағы сара жолының бастауын қамтиды. Қазақ тілінің табиғатын зерттей отырып, қазақ әліпбиін жетілдіру жұмыстарымен айналысады, тіл білімі бойынша мақалалар, оқулықтар жазады, кейін тіл білімі бойынша ғылыми ізденістері пайда болады.
Ахмет Байтұрсынов – тұңғыш қазақ әліпбиінің авторы.
Ғалым Байтұрсынұлының құрметіне аталған жаңа қазақ әліпбиі кезінде жазу реформасы кезінде бүкіл түркі тілдес халықтарға жақсы үлгі болған. Сондай-ақ автор «Ана тілі бойынша анықтамалық», «Қазақ тілі курсының конспектісі», «Грамматиканы оқуға арналған нұсқаулық», «Сөйлеуді дамыту», т.Б.түрлі хрестоматиялар жазды. Бұл әдістемелік еңбектер әлі күнге дейін қазақ тіл білімі мен қазақ тілін оқыту әдістемесі саласындағы ғалымдар арасында беделге ие.
Қазақ Кеңестік Республикасы құрылғаннан кейін үкімет мүшесі бола отырып, А.Байтұрсынов республиканың Халық ағарту комиссары болып, кейін «Ақ жол» газетінде, Қазақстан оқу-ағарту халық комиссариаты жанындағы академиялық орталықта қызмет атқарды, тіл білімі мен әдебиеттану бойынша бірқатар еңбектер жазды.
Мұхтар Әуезов Ахмет Байтұрсыновты араға, адамға ем болатын балға теңеді.
Ахмет Батұрсыновтың көзі тірісінде-ақ оның шығармашылығы туралы орыс тіліндегі алғашқы мақалалардың бірін оның әріптестері, жерлестеріміз Міржақып Дулатов пен Елдес Омарұлы жазған болатын.
«Ахмет Байтұрсынұлының ғылыми-педагогикалық еңбегінің нәтижесінде бізде қырғыз (қазақ) әліпбиі, қазақ тілінің фонетикасы, синтаксисі мен этимологиясы, әдебиет теориясы жоғары деңгейге көтеріліп, ұлттық мектептің негізін қаладық» деп жазды М.Дулатов.
«Ахмет Байтұрсыновты бүкіл қазақ даласы біледі, оны бәрі құрметтейді, жақсы көреді, талантын жоғары бағалайтын сияқты. Бірақ ол бағаланбады. Біз оны ақын, публицист, қоғам қайраткері, ұстаз ретінде білеміз, бағалаймыз, бірақ ол қазақ грамматикасы саласында аса құнды жаңалықтар ашқан ғалым ретінде миымызға неге сыймайды...» – деген сөздерімен Елдес Омарұлының 1923 жылы 28 қаңтарда Орынборда жазған «А.Байтұрсынұлының ғылыми қызметі» атты мақаласы басталады.
Автор жаңа әліпби жасаудағы ғалымның зор рөлі мен маңызы, сауат ашуға үйретудегі жаңа дыбыстық әдіс-тәсілдерді реформалау, фонетика заңдылықтарын ашу және Ахмет Байтұрсынұлының әліпбидің этимологиясы саласындағы сіңірген еңбегі туралы сөз етеді.
Ал шын мәнінде қазақ тілі мен әдебиеттану ғылымының бастауында Ахмет Байтұрсынов тұрды. Жиырмасыншы жылдары араб графикасы негізінде қазақ тілінің ерекшеліктерін ескере отырып, әліпби жасап, грамматика, морфология, фонетика, оқыту әдістемесі бойынша бірқатар еңбектер жазды, қазақ тілінің өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, әліпбиді құрастырды. Қазақ әдебиеті мен мәдениеті. Ол алғаш рет Абайды қазақ халқының бас ақыны деп жоғары бағалады. Ол алғаш рет біртуар жерлестеріміз Нұржан Наушабаев, Ақсұлу Орысбайқызының шығармашылығына назар аударып, «Әдебиет танытқыш» кітабында Наурызбай бидің, Ақмолланың, Жәнібектің, Мағжанның, т.б. мысалдар келтірді.
«Қазақ» газетінің 1913 жылғы бірінші санында жарияланған негізгі мақаласында Ахмет Байтұрсынов:
«Тәуелсiздiгiмiздi сақтау үшiн бар күш-қуатымызды танытуға, ортақ мәдениетке ұмтылуымыз керек, ол үшiн ең алдымен ана тiлiмiздегi әдебиеттi дамытуды қолға алуымыз керек. Тәуелсіз өмір сүруге өз тілінде сөйлейтін, өз әдебиеті бар адамдар ғана құқылы екенін ешқашан ұмытпау керек. Бұл тұрғыда біз үшін істер сәтті бола бермейді. Орыс, татар медреселерінде білім алған қазіргі қазақ зиялылары қазірдің өзінде қазақ тіліне немқұрайлы қарап, сол тілде сөйлеп, хат алысады, бұл табиғат заңына қайшы , олай болатын болса қазақ халқы ерекше ұлт ретінде , қазақ тілімен мәңгілік қоштасуымыз мүмкін. Бұны қаламасақ, бұл мәселені түбегейлі шешіп, қазірден бастап қазақ тілі мен әдебиетін жетілдіруге кірісу керек...».
Бұл мәлімдемелер бүгінгі күні де маңызын жойған жоқ.
А.Байтұрсынұлы ұстаздық-ғылыми еңбекпен, белсенді қоғамдық өмірмен қатар көркем сөз өнерінде жемісті еңбек етіп, 20 ғасырдағы қазақ әдебиетінің реалистік, гуманистік, тәрбиелік дәстүрлерін дамытуға атсалысты. 19-20 ғасырлар тоғысында қазақ әдебиетінің басты мәселелерінің бірі ұлттық мәселе, қазақ қоғамының жағдайы, оның даму жолдары болды.
А.Байтұрсынов «Қырық мысал», («Қырық аңыз»), «Маса» («Маса») жыр жинақтары мен аудармаларымен, халық ауыз әдебиеті үлгілерін шығарумен, халық тарихы мен теориясының мәселелерін әзірлеумен әдеби процеске белсене араласты. «Қырық мысал» жинағы туралы ол былай деп жазды:
Мен орысша көркем әңгімелерді аудардым,
Менің қолымнан келгеннің бәрі осы болды.
Азға қанағат ет, бірақ жоққа сынақ жоқ дейді
Қатаң болмаңыз және ренжімеңіз, достар!
«Қырық мысал» - И.Крыловтың творчестволық аудармасы, онда автор фабула сюжетін қазақ өміріндегі нақты құбылыстармен байланыстырады.
Байтұрсыновтың «Қырық мысал», «Маса» жинақтарындағы төл өлеңдері негізінен мәдениет, ғылым, білім, прогресс мәселелеріне арналған. Оларда ол ағартушылық, демократиялық, гуманистік дәстүрлер мен өзіне дейінгі Ш.Уәлиханов, І.Алтынсарин, А.Құнанбаев көзқарастарын жалғастырушы ретінде әрекет етеді. «Қазақтың халі», «Қазақтың салты», «Досыма хат», «Тілек», «Жинаған – таңдаған», т.Б. өлеңдерінде автор айналадағы құбылыстар мен оқиғаларға үңіліп, өмірден көптеген келеңсіз құбылыстарды табады, мысалы, әрекетсіздік, немқұрайлылық, баяулық, тоқмейілсушілік, надандық, билік басындағылардың озбырлығы, халықтың қысымшылығы мен құқығының жоқтығы, т.Б. Көңіл күйі «қайғы көбейіп, уы тарады», «қас түйіп, қалыңдап күш, аспанды бұлт орап», «түн», «басымызға бұлт жиналды», «жан азабы», «пәле» деген мұңды жолдармен бейнеленген. «, «отқа оранған дене», «талас-тартыспен жарылған» тағы басқалар – жаңа ғасырдың алғашқы онжылдықтарындағы қазақ қоғамының жағдайын суреттеуге арналған жырларда мұндай поэтикалық компоненттер көптеп кездеседі.
Алайда 1905-1907 жылдардағы революциялық оқиғалардан кейін ақынның көңіл-күйі өзгереді. Демек, А.Байтұрсынов осы жылдарда тудырған «Бақша» поэмасында «таңның нұры», «құлақ гүл», «бұлттар сейіле бастады», «шаршасам да, боламын» деген сөздерді қолданады. «Жанымда жастық болса, төрт жақтан нұр жауатын жаз келеді» деген сөздерді 20 ғасырдың басындағы қазақ іздеген демократиялық зиялы қауым көрді.
А.Байтұрсынов «Екі жирен», «Аққұм», «Қарғаш» әндерін жазған, замандастарының айтуы бойынша, домбырамен қосылып шебер орындаған. Олар кеңес өкіметінің тыйымында болып, ұзақ уақыт халық әні саналып, тәуелсіздік алғаннан кейін ғана қазақ әндерінің антологиясына және Қалибек Деріпсалдиннің «Торғай әуендері» жинағына енді.
«Ең ұлы, ең әдемі сөз – тарих» деген А.Байтұрсынов «Әдебиет танытқыш» атты еңбегінде.
Осылайша ұлы ғалым адамзаттың тарихи танымын сипаттады. Ғалым бұл еңбегінде шежіре, тарихи жазба, шежіре, хронограф және басқа да тарихи таным көздеріне сипаттама берген. Тарихтың ғылым ретіндегі мәнін анықтай отырып, А.Байтұрсынов оның зерттеу мақсаты мен міндеттерін, тарихшы-зерттеушінің қызметтері мен тарих құрылымын бекіте отырып, оны жалпы тарихқа, мәдениет тарихына, ал ол өз кезегінде тарихқа бөледі. шаруашылық тарихы, өнер тарихы, дін тарихы, даналық тарихы (бұл еңбектің авторы философия тарихы деп айта аламыз), ғылым тарихы, әдебиет тарихы, т.Б. Ахмет Байтұрсынов өз еңбегінде дереккөз ұғымы мен дерек көздерінің түрлерін береді. А.Байтұрсынұлы идеяларындағы «табиғат – адам – қоғам» ұғымдарының жиынтығы тарихи танымның қазіргі түсінігін толық көрсетеді. А.Байтұрсынов «Революция және қырғыздар» атты еңбегінде ХХ ғасыр басындағы саяси оқиғаларға объективті баға берді. Ғалымның барлық публицистикасы өз дәуіріндегі барлық қоғамдық-саяси оқиғаларды тарихи тұрғыдан объективті түрде бейнелейтінін айта кеткен жөн.
Әдебиет тарихы мен теориясын зерттеуде Ахмет Байтұрсынұлының зор еңбегі болды. Оның Абай Құнанбаев және басқалар туралы мақалалары, әдебиет теориясына арналған кітаптары, фольклорлық шығармаларды жинап, басып шығару, атап айтқанда, 1895 жылы «Торғай газетінде» жарияланған «Қазақтың таңбалары мен мақал-мәтелдері», 1923 жылы Мәскеуде басылып шыққан « Ер-Сайын дастаны ».
VIII ғасырда және одан кейінгі ғасырларда қазақ даласында ислам діні мен араб мәдениетінің таралуына байланысты араб жазуы бірте-бірте тарала бастады. Алайда араб әліпбиінде қазақ тіліндегі дыбыстарды бейнелеуге қажетті көптеген әріптер жетіспейтін. Қазақ тілінің табиғатын мұқият зерттеген А.Байтұрсынов араб тілін негізге алып, жаңа қазақ әліпбиін жасап, «Айқап» журналының 4-5-ші сандарында жарияланған «Емле тәртібі» еңбегін және «Емле тәртібі» атты кітабын жазды. Әліппе («Бастауыш») 1912 ж. Қазақ тілінің табиғатын зерттей отырып, қазақ әліпбиін жетілдіру жұмыстарымен айналысады, тіл білімі бойынша мақалалар мен оқулықтар жазды, кейін тіл білімі туралы ғылыми зерттеулері пайда болды.
Қазіргі таңда Қазақстан Ғылым академиясының Тіл білімі институтына Ахмет Байтұрсынұлының есімі берілген.
Екі ғасыр тоғысында бүкіл әлемдік қауымдастық ең үлкен әлеуметтік сілкіністерді бастан кешірді. Соғыстар мен революциялар халықтың қоғамдық-саяси және мәдени өмірін түбегейлі өзгертті.
Қазақ халқы үшін ғасырлар тоғысы, ең алдымен, жазушы Ә.Әлімжановтың сөзімен айтсақ, «Халыққа білім нұрын шашқан ұлттық интеллигенцияның шығуымен ерекшеленді, олар Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев болса,19 ғасырдың аяғы 20 ғасырдың басында көрнекті қоғам және саяси қайраткерлердің, ғалымдардың, ақындардың, жазушылардың тұтас бір галактикасы ұсынылды, публицистер, ағартушылар: С.Көбеев, С.Торайғыров, С.Дөнентаев, М.Жұмабаев, А.Байтұрсынов, Ш.Құдабердиев, М.Дулатов, М.Сералин т.б.
Ахмет Байтұрсынов – көрнекті жаңашыл ақындардың бірі, көркем аударманың шебері. Жан-жақты қызығушылықтары, белсенді өмірлік ұстанымы оның шығармашылық мүмкіндіктерін толық ашуға мүмкіндік берді. Бірақ ақынның замандастары атап өткендей, ол олардың арасында ерекше саяси көрегендігімен, өзіндік шығармашылық дарынымен көзге түсті. Бұл сипаттамаға А.Байтұрсынұлының өмірлік мақсатын – Отан игілігі үшін, халықтың гүлденуі жолында қызмет етуді өзі үшін нақты айқындап бергенін қосу керек.
Ақынның замандасы, қазақ әдебиетінің классигі. С.Сейфуллин: «Ахмет Байтұрсынов – білімді адам. Ол өз кезінде қорланған, езілген халықты жақтаған патша төбеттеріне қарсы дауыс көтерген ғұламалардың бірі. Патша заманында қызметтің игілігі мен мансапты елеусіз қалдырған, халықты ғасырлар бойғы ұйқысынан ояту үшін, қиыншылықтарды артық санаған, халыққа қызмет еткен жалғыз Ахмет болды. » («Еңбекші қазақ» газеті, 1923, 30 қаңтар).
А.Байтұрсынұлының шығармашылық тұлғасы қиын, кейде қайшылықты әлеуметтік жағдайларда дамыды. Қазақ халқының ескі тұрмыс-тіршілігінің күйреуі, жаңа қатынастардың қалыптасуы мен дамуы озық, демократиялық идеялардың ықпалымен жүрді. Бұған көрнекті ақын Абай Құнанбаев, ұстаз-ағартушы Ыбырай Алтынсарин тұлғасындағы классикалық қазақ әдебиеті көп ықпал етті. Ал А.Байтұрсынұлы мен оның замандастарының шығармашылығында халық ағарту, ағарту идеялары жетекші орын алып, шығармаларының жалпы пафосын айқындауы заңдылық. Зерттеуші Ш.Елеукенов атап өткендей, қазақ ақыны әдеби шығармашылығын аудармалардан бастаған. 1909 жылы Санкт-Петербургте И.А. Крыловтың «Қырық мысал» атты тұңғыш аударма жинағы жарық көрді. 1911 жылы Орынборда «Маса» (орысша аудармасында «Маса») деген атпен А.Байтұрсыновтың екінші жыр жинағы басылып шықты, онда аудармаларынан басқа қазақ авторының төл туындылары қамтылған.
А.Байтұрсынұлының өлеңдерін замандастары жоғары бағалаған. Ақын шығармаларының көркемдік қасиеті туралы замандасы М.Бекметов былай деп жазды: «Оның ақындық талантына келсек, Байтұрсынұлы қазақтың тұңғыш ақыны деген атқа лайық екені даусыз. Оның қазақша өлеңдерінің құдіретін, көркемдігін, икемділігін түсіну үшін қазақ болу керек» деген. Бұл баға белгілі ақын, ақынның досы М.Дулатовтың сөзімен үндес. «А.Байтұрсынұлының өлеңдері сыртқы қарапайымдылығымен, ішкі мазмұнымен, жеңілдігімен, біркелкілігімен қырғыз әдебиетінде бірінші орынды алады».
А.Байтұрсынұлының өлеңдерінде нәзік поэтикалық күйлер, лирикалық қаһарманның, автордың замандасының басынан кешкен оқиғалар сіңген. Олар қазақ халқының тағдыры, өткені мен бүгіні туралы философиялық толғауларының тереңдігімен де ерекшеленеді. «Қазақ қалпы», «Қазақ тұзы», «Досыма хат», «Анама хат», «Қарқаралы», «Ақын ініме» және т.Б. өлеңдерінде автордың үні барынша күшті пен мәнерлі болды.Бұл өлеңдер. өткір полемикалық және публицистикалық жағынан да ерекшеленеді. Олар қоғамның өзекті әлеуметтік-саяси, рухани-адамгершілік мәселелерін қозғайды.
«Анама хат» поэмасы – жағдайдың қалауымен абақтыға жабылған батырдың ащы тағдыры туралы лирикалық әңгіме. Лирикалық қаһарман зынданда отырып, анасына хат жазып, онда өзін жариялайды, тағдырға ащы налиды.
Билердің әділдігі емес, олардың батырға қатысты заңсыз әрекеттерін ақын заманның белгісі деп біледі. Сонымен қатар, батыр өз мақсатына адал болып қалады және оны қорғауға дайын болды.
«Анама хат»- Бұл лирикалық қаһарманның өзі туралы, өз заманының сипаты. Өлеңге өмірдің мәні, адамның мақсаты туралы толғаулар арқылы ерекше поэтикалық интонация беріледі. Соңғы жолдар аянышты естіледі, онда кейіпкер әділетсіздік пен заңсыздықпен күресте жалғыз емес деген қорытындыға келеді.
«Қазақ қалпы» поэмасы да сол тақырыптық сарында жазылған (аударған М.Х. Сүлейменов «Қазіргі қазақтардың өмірі», М. Әдібаев «Қаңғығандар»). Автор қазақ халқының мемлекетінің өзекті мәселесін қозғайды. Бейнелеп, астарлы түрде теңіз жағалап, толқын айдап баяндайды.
Қазақ халқының мемлекеті тақырыбы 19-20 ғасырлардағы қазақ әдебиетінде дәстүрге айналғандай. Бұған дейін А.Құнанбаев, І.Алтынсариннің шығармаларында естілген. А.Байтұрсынов шығармашылығында жаңа екпінге ие болды. Сөзсіз, ақын ұлы Абайдың дәстүрін ұстанғанымен, сонымен бірге мәселенің өзіндік шешімін ұсынған. Ал бұл тұрғыдан алғанда А.Байтұрсынов ақын ретінде жаңашыл. Дүниенің тұрақсыздығы мен құбылмалылығының нышаны ретінде қазақ поэзиясында тұңғыш рет «қалақсыз қайық» бейнесі пайда болды.
Абай дәстүрін жалғастыра отырып, Ахмет Байтұрсынов өз замандастарының арам пиғылын, психологиясын, адамгершілігін өткір сынайды. Осы тұрғыдан алғанда «Қазақтың әдет-ғұрпы» поэмасы көрсеткіш. Өлең қазақ жерін мекендеген ру-тайпалардың даланы емін-еркін қоныстанып, алаңдаушылық пен үрейді білмеген сонау өткен өмірін еске алудан басталады.
Бірақ уақыт өтті, халық билік пен байлықтың ырқына көніп, бұрынғы келбетін жоғалтты.
«Жұртыма» поэмасында «бірге іске кірісе алмаған», той-думанды ұнататын, күңкілдейтін, «еңбегінің қадірін білмеген» т.б қазақ халқына қатысты қатаң сын айтылады. Ақын халықтың қиын құқықсыз жағдайының себебін оның өкілдерінің психологиясынан, әдет-ғұрпынан, әдетінен көреді. Мәселенің ашылуының тереңдігі жағынан бұл поэма А.Құнанбаевтың «Ей, қазағым, бейшара халқым» деген өлеңімен үндеседі. Ақындардың идеялық-рухани туыстық байланысы айқын, бұл таңқаларлық емес, өйткені екі ақын да Отанының жалынды патриоттары бола отырып, халықтың азаттығы үшін, Қазақстандағы қоғамдық-саяси жүйені түбегейлі өзгерту үшін күресті.
Алдыңғы ұрпақ ақындарының тәжірибесін ыждағаттылықпен меңгерген А.Байтұрсынұлы ұлттық әдебиеттің дәстүріне соққы беріп, тереңдете түсті, жаңа мазмұнмен байытты.
«Жиған-терген» поэмасы А.Құнанбаев енгізген октет түрінде жазылған. Және тағы да қазақ халқының ұстанымы, тарихтағы бетбұрыстағы тағдыры ақынның поэтикалық толғауының объектісіне айналады. Бұрынғыдай замандастарына деген жанашырлық, өкініш сөздер естіледі. А.Байтұрсынов өз заманының қайшылықтарын әшкерелей отырып, батырдың аузы арқылы тезірек бостандыққа шығуға үміт артады, халықты шенеуніктердің озбырлығына қарсы ашық күресуге шақырады.
Өлеңнің соңғы жолдары М.Дулатовтың «Оян, қазақ!» өлеңімен үндеседі.
«Жұбату» поэмасының ырғақ-интонациялық өрнегі бесік жырымен үндес. Қарапайым халықтың басынан өткерген қиын-қыстау кезеңдерді ой елегінен өткізе отырып, ақын оған шын көңілмен жанашырлық танытып, ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүр, әдет-ғұрыптың жоғалғанын жоқтайды.
Өмірбаян – қазақ ақынының лирикасына тән қасиет. Автордың көзінен ештеңе қалыс өтпейді. Оның жеке өміріндегі оқиғалар А.Байтұрсынұлының жеке шығармаларында көрініс тапқан. Мәселен, «Анама хат» поэмасы ақын түрмеде отырған 1907 жылы жазылған. «Қарқаралы қаласына» поэмасы да осы қалада жүргенде жазылған.
Арнау жанрында жазылған поэмасы 19 ғасырдағы орыс ақыны М.Ю. Лермонтов «Қоштасу жуылмаған Ресей» поэмасымен сәйкес келеді. Халықтың озық перзенттеріне жасалған озбырлық, заңсыздық лирикалық қаһарман мен ақынның ашуын, ызасын туғызады.
Қоғамда гуманизм идеялары салтанат құрған кезде ғана ұлттың, халықтың рухани жаңғыруы мүмкін. «Адамгершілік себуші – бұл ізгіліктің белгісі».
А.Байтұрсынұлының лирикалық поэмаларының ішінде «Досыма хат» сияқты өлең-жолдаулары ерекше орын алады. Қазіргі адамгершілік туралы әңгімені жалғастыра отырып, ақын рухани құндылықтардың жоғалуын айтады.
Қиын саяси күрес кезеңінде қазақ халқының озық ойлылары өз ұстанымдарын ашық білдіріп, халықтың жағдайын жеңілдетуге ұмтылу ақындық сөзге айналды. А.Байтұрсынов газет-журнал беттерінде қоғамдық жүйені, адамгершілікті өткір сынайтын публицистикалық мақалалар жазды.
Ақын лирикасында ақын тақырыбы мен поэзиясы ерекше орын алады. Бұл тұрғыда «Ақын ініме» («Жас ақынға») поэмасы көрсеткіш. «Ақ жол» кітабында «Міржақып Дулатовқа арнаған» сілтемесі қосылып, ақын аға өскелең ұрпаққа ғибратты сөздермен жүгінеді.
Ақынның тағайындалуы мен ақын тақырыбы әр ұлттан шыққан ақындардың көптеген буындарын толғандырды. Бұл ежелден келе жатқан замандардан және 18-19 ғасырлардағы көрнекті орыс ақындарының шығармашылығында, А.Құнанбаевтың лирикасында ерекше жүзеге асқан.
Көркем аудармалар А.Байтұрсынұлының ақындық шығармашылығының құрамдас бөлігі болып табылады.
А.Байтұрсынұлы 19 ғасырдағы орыс классиктерінің шығармаларына бет бұрғаны белгілі. Мысалы, ол И.А.Крыловтың дастандарын, А.С. Пушкин: «Ат», « Олег туралы ән», «Балықшы мен балық туралы ертегі», «Алтын әтеш туралы ертегі», Ю Хадовскаяның «Асыл, таза маржан» поэмасын аударды.
Бұл жөнінде А.Байтұрсынұлын сынаушылардың бірі М.Дулатов: «Ахмет Байтұрсынов – халық ақыны. Оның ақындық қызметі Крыловтың дастандарын қазақ тіліне аударудан басталады. Бүкіл саналы ғұмырын қара қазақтың қалың бұқарасын ағарту ісіне арнаған адам ретінде оның негізгі ойы осы жерде де айтылады: Крыловтың дастандарын аударуға кіріскенде, ол ең алдымен балалар мен ересектерді тәрбиелеуге арналған мысалдардың зор мүмкіндігін негізге алады.